Η Σέμνη Καρούζου στη Νεμέα: «Θα χτίσετε το Μουσείο σας. Ξέρετε τι κάνετε…».

Ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Μπέρκλεϊ Stephen Miller, που αφιέρωσε όλη του τη ζωή για να χτιστεί το Μουσείο της Νεμέας, περιγράφει πώς έπεισε την άτεγκτη τότε πρόεδρο του ΚΑΣ να δώσει τη συγκατάθεσή της.

Όλοι, πιστεύω, γνωρίζουν τις ηρωικές προσπάθειες του Χρήστου και της Σέμνης Καρούζου να προστατεύσουν τις αρχαιότητες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Λίγοι, ωστόσο, γνωρίζουν τον αποφασιστικό ρόλο που έπαιξε η Σέμνη Καρούζου στην κατασκευή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Νεμέας.

Ήταν τέλος του καλοκαιριού του 1974 και η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα βρισκόταν σε φάση μεγάλων αλλαγών. Μερικούς μήνες νωρίτερα, είχα καταθέσει στο υπουργείο Πολιτισμού τα σχέδια για ένα Αρχαιολογικό Μουσείο στη Νεμέα, στο πλαίσιο των καθηκόντων μου για λογαριασμό της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών και του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ.

Υπήρχαν όμως διαφωνίες για τα μεγάλα παράθυρα, που εξασφάλιζαν θέα από την κύρια αίθουσα εκθέσεων προς το χώρο. Αυτή η επιλογή βασιζόταν στην εμπειρία μου από την Κλασική Αγορά της Αθήνας, όπου έβλεπα τον Homer Thompson να δείχνει στους επισκέπτες διάφορα μνημεία της Αγοράς, συνδέοντάς τα με τα τεχνουργήματα του Μουσείου. Απέβλεπα στην ίδια επιτυχία οπτικής σύνδεσης των ευρημάτων με τον αρχαιολογικό χώρο της Νεμέας.

Λίγες ημέρες πριν φύγω για το Μπέρκλεϊ, επισκέφτηκα το γενικό επιθεωρητή Αρχαιοτήτων, καθηγητή Νικόλαο Κοντολέοντα. Με άκουσε ευγενικά, αλλά μου υπέδειξε να συζητήσω με τη Σέμνη Καρούζου, πρόεδρο τότε του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. «Εάν συμφωνήσει μαζί σου», μου είπε ο Κοντολέων, «το σχέδιό σου είναι βέβαιο ότι θα περάσει».

«Οχ», σκέφτηκα καθώς γύριζα με τα πόδια στην Αμερικανική Σχολή. Η Καρούζου ήταν γνωστή για τα αντιαμερικανικά της αισθήματα, για τη στήριξη των ΗΠΑ στη στρατιωτική δικτατορία. Της είχε τότε απαγορευτεί να μπαίνει στο Εθνικό Μουσείο, όπου η ίδια και ο μακαρίτης άνδρας της τό είχαν διασώσει με την αντιστασιακή δράση που είχαν αναπτύξει κατά τη γερμανική Κατοχή.

Κι ενώ ζούσε λίγα τετράγωνα από την Αμερικανική Σχολή, διέσχιζε όλη την πόλη για να πάει στη βιβλιοθήκη του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου για τη μελέτη της. Υπήρχε δυνατότητα να μιλήσει και κυρίως να συμφωνήσει μαζί μου;

Παρ’ όλ’ αυτά, την επομένη πήρα τα σχέδια και χτύπησα την πόρτα της. Της εξήγησα τι την ήθελα και προς έκπληξή μου με κάλεσε να μπω, μου προσέφερε καφέ και γλυκό και με άκουσε.

Φάνηκε όμως ότι δεν μπορούσε να αποφασίσει χωρίς να έχει δει την προτεινόμενη για το Μουσείο θέση σε σχέση με το Ιερό και το Ναό του Διός.

Ξαφνικά μου ήρθε μια ιδέα: «Το Γερμανικό Ινστιτούτο θα εορτάσει τα εκατό χρόνια ανασκαφών του στην Ολυμπία τον Οκτώβριο. Φαντάζομαι ότι θα είστε παρούσα. Κι εγώ θα είμαι εκεί και μετά την εκδήλωση θα ταξιδέψω πίσω στην Αθήνα. Θα μπορούσατε να έλθετε μαζί μου έτσι ώστε να κάνουμε μια στάση στη Νεμέα και να εξετάσετε τα σχέδια του Μουσείου επί τόπου;». Συγκατένευσε.

Έτσι στριμωχθήκαμε τέσσερις αρχαιολόγοι την Κυριακή 13 Οκτωβρίου 1974 στο μικρό μου VW: οι σωματώδεις Alan Boegehold και Werner Fuchs και η λεπτοκαμωμένη Καρούζου.

Έπειτα από έξι ώρες, κατεβήκαμε επιτέλους στο χωριό Αηδόνια, δυτικά της Νέας Νεμέας (αρχαία Φλιούς), σε ένα χάνι, όπου ο ιδιοκτήτης μπορούσε να μας ετοιμάσει μια συκωταριά. Και τότε σκέφθηκα να καλέσω και το δήμαρχο να έρθει να υποστηρίξει τα σχέδια για το Μουσείο.

Σε λίγα λεπτά ο Μένιος έφθασε με το γιο του Κώστα. Ο Μένιος Δημητρίου ήταν φαρμακοποιός και με είχε βοηθήσει στην αγορά των κτημάτων για την ανασκαφή στο αρχαίο στάδιο και γύρω από το ναό. Είχε διακριθεί κατά τον εμφύλιο πόλεμο και ως εκ τούτου ήταν η καλύτερη επιλογή των συνταγματαρχών για δήμαρχος.

Όταν όμως έκανα τις συστάσεις, συνειδητοποίησα την αντίθεση των πολιτικών τους πεποιθήσεων. Κι όπως ήταν φυσικό, σε λίγο αντάλλασσαν «φιλοφρονήσεις»… «Φασίστα!», «Κομμουνίστρια!». Οι φωνές τους ακούγονταν μακριά.

Ξαφνικά, η Καρούζου σταμάτησε και στράφηκε στο παιδί: «Πώς σε λένε; Κώστα; Α, καλό πελοποννησιακό όνομα. Πόσων χρόνων είσαι; Δεκαπέντε; Καλά τα πας στο σχολείο, ε; Το κατάλαβα – είσαι ψηλός και όμορφος και δείχνεις λαμπρό παιδί. Για πες μου Κώστα, είσαι σίγουρος ότι αυτός ο άνδρας είναι πατέρας σου;».

Ήμουν πεπεισμένος ότι είδα να βγαίνουν καπνοί από τα αυτιά του Μένιου. Έβλεπα και τα σχέδια του Μουσείου να γίνονται καπνός. Άρπαξα τον Μένιο, τον τράβηξα απόμερα. «Βλάκα! Αυτή η γυναίκα κρατάει στα χέρια της τη μοίρα του Μουσείου μας. Μίλα σοβαρά».

Μετά πήγα στην Καρούζου και της είπα πως «αυτός ο άνθρωπος με έχει βοηθήσει, με κίνητρο την πραγματική αγάπη για τις αρχαιότητες».

Σε λίγο, βρισκόμουν ανάμεσα σε δύο μεταμελημένους ανθρώπους. Ο Μένιος μάς κάλεσε στο σπίτι του για καφέ κι εκεί μας υποδέχθηκε η γυναίκα του Πόλυ και ο δήμαρχος έσπευσε να δείξει στη Σ. Καρούζου φωτογραφίες από τον πόλεμο. Εγώ προσπάθησα να τον σταματήσω, αλλά εκείνη με απέτρεψε.

Τελικά, εκεί που άρχισε ο ήλιος να βασιλεύει, αφήσαμε τη Νέα Νεμέα για την Αρχαία. Σταμάτησα το αυτοκίνητο κι έτρεξα να της ανοίξω την πόρτα. Δεν μετακινήθηκε. «Εδώ είμαστε», της είπα. Δεν σηκώθηκε από το κάθισμα. «Ας πηγαίνουμε», είπε και πήγε να κλείσει την πόρτα. Ένιωσα συντριβή. Η προοπτική του Μουσείου είχε μόλις εξανεμιστεί. Δεν είχα παρά να σκοτώσω τον Μένιο.

Αυτές ήταν οι σκέψεις μου, καθώς έμπαινα πάλι στο αυτοκίνητο, ενώ στο πίσω κάθισμα επικρατούσε νεκρική σιγή. Καθώς ετοιμαζόμουν να βάλω μπρος, η Σέμνη Καρούζου μού είπε: «Θα χτίσετε το Μουσείο σας. Ξέρετε τι κάνετε…».

Ποτέ δεν είχα απολαύσει το ταξίδι από τη Νεμέα στην Αθήνα τόσο. Ένα χρόνο αργότερα η κατασκευή του Μουσείου είχε μπει σε καλό δρόμο. Η Καρούζου είχε προτείνει στο ΚΑΣ την έγκριση των σχεδίων όπως τα είχα υποβάλει. Το Μουσείο αυτό είναι, όπως θέλω να πιστεύω, ένα σημαντικό επίτευγμα που οφείλεται, όχι σε μικρό βαθμό, στη Σέμνη Καρούζου.